---

 

     Profesor Alfred Lityński był wybitnym polskim uczonym, hydrobiologiem, nauczycielem, który żył i pracował w wielu miejscach na terenie kraju. Był na Suwalszczyźnie przybyszem, ale poświęcił tej ziemi 25 lat swojego życia. Jako jeden z pierwszych odkrył to, co do dnia dzisiejszego stanowi o walorach tego regionu - czystą, nieskażoną przyrodę, której ochronę postulował.
    Urodził się 16 września 1880 r. w Biełgradzie w Besarabii, jako syn lekarza kolejowego. Po uwięzieniu ojca za udział w związku rewolucyjnym i zesłaniu go do Drui w guberni wileńskiej, opiekę nad chłopcem przejął dziadek z Żytomierza. Tam też uczył się w gimnazjum. Po sześciu latach przeniósł się do Rygi, gdzie w 1899 roku zdał maturę , a następnie rozpoczął studia przyrodnicze na Wydział Fizyczno-Matematyczny Uniwersytetu w Dorpacie.

     Za działalność w studenckiej organizacji niepodległościowej został usunięty z uczelni i w 1902 roku i na siedem miesięcy osadzony w więzieniu w Wendenie na Łotwie. Po spełnieniu się wyroku wrócił do ojca do Drui i przyuczał się do zawodu felczera. W tym czasie ożenił się z Heleną Bern-Bersin- nauczycielką z Wilna (miał z nią córkę - Halinę). W roku 1905 wyjechał do Krakowa na studia biologiczne na UJ. W roku 1907 uzyskał tzw. absolutorium. W 1908 roku Lityńscy wyjechali do Zakopanego. Tu aż do roku 1916 Lityński prowadził badania nad skorupiakami planktonowymi stawów tatrzańskich, a od roku 1911 był nauczycielem przyrody w miejscowej szkole. W roku 1913 uzyskał na UJ tytuł doktora filozofii w zakresie zoologii. Poza pracą naukową i pedagogiczną aktywnie działał w Towarzystwie Tatrzańskim, angażując się w sprawy ochrony górskiej przyrody i krajobrazu. W roku 1914, w momencie wybuchu I wojny światowej, wstąpił do Legionów Polskich, lecz z powodu zapalenia płuc i oczu 20 listopada został zwolniony. W poszukiwaniu lepszych zarobków, późną jesienią 1916 roku przeniósł się z rodziną do Lublina, gdzie objął posadę nauczyciela przyrody i geografii w prywatnym gimnazjum. Badał w tym czasie tamtejsze jeziora.

     Podjął też pracę w Wojewódzkim Inspektoracie Rybactwa, co dało mu możliwość bliższego poznania jezior regionu. Podczas wyjazdów do Warszawy, nawiązał kontakt z Instytutem Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Właśnie wtedy zaczęto snuć plany zorganizowania pierwszej polskiej stacji hydrobiologicznej. W roku 1920 powierzono to zadanie Lityńskiemu. Miał współpracować z prof. Romualdem Minkiewiczem, którego powołano na kierownika stacji. Z tego zaszczytu Minkiewicz szybko zrezygnował i zastąpił go Lityński.

     Wykazał się wówczas niezwykłym talentem organizacyjnym, aktywnością naukową oraz zaangażowaniem . Jego niesamowita aktywność przyniosła mu po latach europejską sławę, a kierowana przez niego w Starym Folwarku na Suwalszczyźnie placówka stała się jedynym na tej ziemi, ważnym w Polsce, ośrodkiem naukowym. Zainteresowania Lityńskiego były bardzo szerokie. Jego dorobek obejmuje 38 publikacji, z czego 28 pochodzi z okresu "wigierskiego". Napisał pierwszy podręcznik hydrobiologii w Polsce. Najważniejszym dokonaniem Lityńskiego było zwrócenie uwagi na istotne różnice składu zwierząt planktonowych w jeziorach o odmiennej żyzności i możliwość oceny stanu jezior na podstawie badań planktonu. Badał także ryby, szczególnie sielawę i sieję. W stacji studenci wyższych uczelni odbywali praktyki naukowe, a latem działały kursy dla ubogiej młodzieży. Lityński współpracował z Uniwersytetem Warszawskim, prowadząc wykłady i ćwiczenia z hydrobiologii (lata 1924-1936). Został pozbawiony tych zajęć , ponieważ przeciwstawiał się dyskryminacji mniejszości narodowych, zdecydowanie potępiał "getto ławkowe".

     Lityński reprezentował Polskę na forum międzynarodowym na konferencjach limnologicznych w Kilonii, Insbrucku, Rzymie, Lundt, Sztokholmie, Paryżu (znał 5 języków obcych). Lityńscy wraz z lokalnym środowiskiem doprowadzili do wybudowania szkoły powszechnej w Starym Folwarku ( w kształcie samolotu!). Okupację, podczas której jego stacja przeszła w ręce niemieckie spędził w pobliżu, we wsi Cimochowizna. Nie podjął współpracy z niemiecką administracją, która proponowała mu objęcie stanowiska inspektora rybackiego. Pisał w tym czasie i uzupełniał ilustracje do podręcznika hydrobiologii. Od 1942 roku należał do AK , podjął niebezpieczną współpracę z Komendą VIII Suwalskiego Obwodu Armii Krajowej o kryptonimie "Niedźwiadek", później "8", gdzie jako porucznik "Leśny" pełnił funkcję szefa Biura Informacji i Propagandy, redagując gazetkę "Echa Puszczy". Za działalność w 1944 został odznaczony Krzyżem Walecznych .

     W październiku 1944 na Suwalszczyznę wkroczyła Armia Czerwona. Lityński otrzymał stanowisko inspektora gosp. rybackiego w Czerwonym Folwarku; w lutym 1945 r. został aresztowany za działalność w AK i skazany na zsyłkę do łagru w ZSRR. Więziony w bydlęcym wagonie na wschód zachorował na serce, nie otrzymawszy pomocy lekarskiej, zmarł pod Smoleńskiem. Jego ciało wyrzucono na śnieg koło torów, a potem podobno pochowano na Cmentarzu Tichwińskim W Smoleńsku. Żyją do dziś wnukowie Alfreda Lityńskiego, istnieje szkoła jego imienia w Urszulinie, w woj. lubelskim , w miejscu stacji znajduje się Muzeum Wigier, placówka Wigierskiego Parku Narodowego.

Niektóre prace prof. Alfreda Lityńskiego, nie sposób zacytować wszystkich, licznych artykułów:
- " W sprawie ochrony Tatr"
- "Zmarzłe stawy w Tatrach" - "Rewizja fauny wioślarek jezior tatrzańskich. Część I. Daphnidae" (rozprawa doktorska)
- " Uber den Bau der EXtremitaten bei den Clacoderen und deren Bedeutung fur das System" (klasyfikacja wioślarek, wyd. 1916 r. )
- " Jeziora tatrzańskie i zamieszkująca je fauna wiślarek"
- Artykuły do "Pamiętnika Towarzystwa Tatrzańskiego"
- " Jeziora Firlejowskie. Zarys limnologiczno-biologiczny"
- "Sprawozdanie tymczasowe z badań na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim"
- "Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa" - periodyk
- " Jezioro Wigry jako zbiorowisko fauny planktonowej"
- Próba klasyfikacji jezior Suwalszczyzny na zasadzie zooplanktonu"
- "O wyborze pokarmu ryb planktonowych jeziora Wigierskiego"
- "Sielawa w wodach województwa białostockiego"
- "Sieja i sielawa w jeziorach suwalskich i augustowskich"
- "Sieja ryba królewska"
- "Sieja wigierska"
- "Plan utworzenia rezerwatu na jeziorze Wigierskim"
- "Studia limnologiczne na Wigrach. Część I Limnologiczna"
- "Benedykt Dybowski"
- "Hydrobiologia ogólna" - podręcznik akademicki
- "Organizacja działalność Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach w latach 1920-1921"
- "Dziesięciolecie Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach"

Osoby, które odwiedziły Stację Hydrobiologiczną w Wigrach:
1934,1936, 1937- Prof. Z Uniwersytetu w Uppsali Knut Olof Falk
1938 - prezydent RP Ignacy Mościcki
1939 - Minister Oświaty Janusz Jędrzejewicz
1939 - Wiceminister Skarbu Adam Koc
W stałym kontakcie z żoną profesora była Aleksandra Piłsudska

Pamięć po prof. Alfredzie Lityńskim
- Muzeum Wigier W Starym Folwarku im. Alfreda Lityńskiego
- Zespół Szkół w Urszulinie im. Alfreda Lityńskiego
- Ulica Alfreda Lityńskiego w Suwałkach
- Szlak turystyczny w Wigierskim Parku Narodowym z Krzywego do Starego Folwarku
- Coroczna "Nagroda imienia Alfreda Lityńskiego" za zasługi w ochronie środowiska naturalnego, przyznawana przez organizację NOT
- Zakład Hodowli Ryb im. Alfreda Lityńskiego w Gawrych Rudzie ( w zarządzie Polskiego Związku Wędkarskiego)